Chuẩn tiếp cận pháp luật - Hiệu quả đến đâu?

Nhiều địa phương cấp xã, phường, khi bất ngờ được hỏi đến việc thực hiện, xây dựng chuẩn tiếp cận pháp luật (TCPL) đều tỏ vẻ khá lơ mơ. Bên cạnh những hạn chế chủ quan từ cơ sở về nhận thức đối với quy định còn khá mới mẻ này, thì cũng phải ghi nhận một điều, việc tuyên truyền còn quá mỏng, việc hướng dẫn, tập huấn nghiệp vụ chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ. Việc cần thiết phải có công cụ đánh giá một cách hệ thống, đồng bộ, toàn diện thực trạng TCPL của người dân ngay tại địa bàn là cách thức hữu hiệu để các cơ quan nhà nước đề ra các giải pháp quản lý phù hợp, kịp thời khắc phục những hạn chế, yếu kém cũng như khuyến khích, biểu dương, nhân rộng điển hình, tăng cường khả năng tiếp cận cho người dân tại cơ sở.  

>> Bài 1: Đánh giá chuẩn tiếp cận pháp luật - còn nhiều vướng mắc

Bài 2: Vai trò của chính quyền trong xây dựng chuẩn tiếp cận pháp luật

Nhờ sự quan tâm chỉ đạo của UBND tỉnh, công tác xây dựng xã, phường, thị trấn đạt chuẩn TCPL thời gian qua được các ngành, các cấp tích cực triển khai thực hiện. Ngoài xác định đây là nhiệm vụ quan trọng, việc công nhận đạt chuẩn TCPL còn để phục vụ việc đánh giá, công nhận xã đạt chuẩn nông thôn mới (NTM); phường, thị trấn đạt chuẩn đô thị văn minh; đảng bộ, chính quyền cấp xã đạt tiêu chuẩn “trong sạch vững mạnh” và việc đánh giá thi đua, khen thưởng hàng năm của chính quyền cấp xã. Vấn đề còn lại, phụ thuộc vào sự tiên phong vào cuộc của chính quyền cấp cơ sở.

HĐND tỉnh giám sát tình hình thực hiện các quy định pháp luật tại phường 7 (TP. Bạc Liêu). Ảnh: K.P

CHUẨN TCPL GẮN VỚI XÂY DỰNG NTM

Xây dựng xã, phường, thị trấn đạt chuẩn TCPL có tác động trực tiếp đến hoạt động của chính quyền cơ sở. Đánh giá, công nhận xã, phường, thị trấn đạt chuẩn TCPL giúp chính quyền cấp xã thấy được những tồn tại, hạn chế trong chỉ đạo, điều hành, triển khai các nhiệm vụ chuyên môn để có giải pháp khắc phục, đạt kết quả tốt hơn.

Việc bổ sung “xã đạt chuẩn TCPL” là tiêu chí thành phần của Bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM giai đoạn 2016 - 2020 đã khẳng định rõ vị trí, vai trò quan trọng của nhiệm vụ này nói riêng và pháp luật nói chung trong xây dựng NTM. Trong năm 2018, Bạc Liêu chọn 5 xã điểm xây dựng NTM, cũng là 5 địa phương làm điểm xây dựng xã đạt chuẩn TCPL, kết quả cuối năm đều đạt và hoàn thành đúng chỉ tiêu. Dự kiến đến cuối năm 2019, một số địa phương như huyện Vĩnh Lợi, huyện Hồng Dân phấn đấu 100% các xã, thị trấn được công nhận xã NTM, thị trấn đạt chuẩn văn minh đô thị. Vĩnh Lợi còn hướng đến hoàn thành các tiêu chí huyện NTM theo tinh thần Nghị quyết 02 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh. Trong khi đó, những quy định về tiêu chí xây dựng chuẩn TCPL là một nội dung mới, lại có đến 25 chỉ tiêu thuộc 5 tiêu chí thành phần không dễ thực hiện. Vấn đề là cần phải tập trung đầu tư, tăng cường vai trò chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền, xây dựng cơ chế phối hợp, phân công nhiệm vụ cụ thể như thế nào, để từ đó cải thiện điều kiện TCPL của người dân ở cơ sở. Tăng cường kinh phí cho các hoạt động bồi dưỡng, tập huấn nghiệp vụ, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đảm bảo tham mưu cho UBND các cấp trong công tác chỉ đạo xây dựng và đánh giá chuẩn TCPL gắn với xây dựng NTM.

KHI CHÍNH QUYỀN THIẾU SÂU SÁT

Ngược với những xã được xác định xây dựng NTM, có sự dồn sức để hoàn thành các tiêu chí, các địa phương khác trong tỉnh mặc dù vẫn thực hiện nhiệm vụ xây dựng xã, phường đạt chuẩn TCPL nhưng lại không đảm bảo, thậm chí là lơ là. Khi chúng tôi yêu cầu có báo cáo riêng liên quan đến việc xây dựng xã đạt chuẩn TCPL, rất nhiều địa phương đều tỏ ra bối rối vì chưa xây dựng. Rõ ràng, sự mơ hồ về xây dựng các tiêu chí đạt chuẩn TCPL không chỉ xảy ra ở cấp cơ sở mà còn từ cấp trên. Cấp huyện thiếu đôn đốc, chỉ đạo sâu sát đến lĩnh vực này, bỏ mặc cho ngành Tư pháp “tự bơi”. Ngành Tư pháp thì lại “ôm” quá nhiều việc, thiếu tập huấn, hỗ trợ, kiểm tra kịp thời cấp cơ sở.

Đơn cử như tại TP. Bạc Liêu, địa bàn được coi là trung tâm hành chính, kinh tế, văn hóa của tỉnh, với 6 phường trung tâm, 1 phường và 3 xã vùng ven. Thế nhưng khi bắt tay vào xây dựng xã, phường đạt chuẩn TCPL thì thành phố lại là địa phương không đạt chuẩn TCPL cao nhất. Có đến 6 phường trung tâm không được xét công nhận phường đạt chuẩn TCPL cuối năm 2018. Nếu nhìn ở góc độ số liệu báo cáo thì thấy rằng, TP. Bạc Liêu đã thiếu sâu sát trong công tác xây dựng xã, phường đạt chuẩn TCPL. Tuy nhiên, ở góc độ chủ quan, thành phố lại cho rằng, việc không xét công nhận ồ ạt các xã, phường đạt chuẩn TCPL là muốn đạt được chất lượng, thực chất, không chạy theo thành tích. Theo ngành chức năng của thành phố, việc chấm điểm là địa phương tự chấm, nên khó tránh khỏi việc ưu ái, tự khen mình. Dù giải thích cách nào thì việc hàng loạt phường trung tâm thành phố không đạt chuẩn TCPL cũng là một vấn đề cần phải xem xét.

Qua thực tế kiểm tra ở một số địa phương cho thấy, cấp ủy, chính quyền nhiều nơi chưa thật sự chú trọng và hiểu rõ về mục đích, ý nghĩa của việc xây dựng địa phương đạt chuẩn TCPL. Việc tổ chức triển khai các thiết chế pháp luật còn chủ quan, mang tính hình thức, chưa bám sát yêu cầu của người dân, chưa tạo điều kiện thuận lợi để người dân TCPL. Tiêu chí chấm điểm vẫn còn nhiều cách hiểu khác nhau, quy trình phức tạp, có chỉ tiêu cứng nhắc, máy móc. Bên cạnh đó, chưa có sự phối hợp, gắn kết giữa các cơ quan, đơn vị đặc biệt là ở các xã, thị trấn để có sự đánh giá, giải quyết một cách toàn diện, tổng thể đối với công tác này. Các công chức phụ trách chưa được tập huấn kỹ năng, nghiệp vụ về đánh giá và thẩm tra xã đạt chuẩn tcpl dẫn đến một số địa phương gặp nhiều khó khăn trong công tác xây dựng cũng như thực hiện thẩm tra hồ sơ xã, phường, thị trấn đạt chuẩn tcpl.

CẦN THAY ĐỔI NHẬN THỨC

Vấn đề xây dựng cấp xã đạt chuẩn TCPL bền vững đến nay vẫn chưa được chính quyền các cấp quan tâm. Không ít nơi, việc đánh giá chỉ làm cho đúng thủ tục, xã nào xây dựng NTM thì hoàn chỉnh để đủ tiêu chí được công nhận. Xã không xây dựng NTM thì đánh giá để đạt chỉ tiêu cấp trên đề ra. Không có sự chú trọng thật sự vào nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, hòa giải ở cơ sở. Gần như không xây dựng được những mô hình TCPL tại cơ sở. Khả năng tiếp cận thông tin về pháp luật cho người dân tại cơ sở gắn với thực hiện Luật tcpl còn thiếu và yếu.

Trong khi đó, qua thực hiện các tiêu chí TCPL và xây dựng, đánh giá xã, phường, thị trấn đạt chuẩn TCPL, các tổ chức, cá nhân sẽ được đảm bảo thực hiện quyền của mình, nhất là các nhóm quyền như bảo đảm an ninh, trật tự an toàn xã hội, thực hiện đúng pháp luật giải quyết khiếu nại tố cáo, quyền tiếp cận thông tin pháp luật, phổ biến giáo dục pháp luật, bảo đảm giải quyết thủ tục hành chính thuộc thẩm quyền cấp xã đúng quy định, được giải quyết các tranh chấp, mâu thuẫn thông qua hòa giải ở cơ sở, tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội và phát huy dân chủ…

Ở lĩnh vực quản lý xã hội, nội dung của chuẩn TCPL đều liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến các tổ chức, cá nhân trong xã hội. Việc chấm điểm, đánh giá kết quả thực hiện các tiêu chí, chỉ tiêu chính là chấm điểm, đánh giá kết quả thực hiện các nhiệm vụ thuộc thẩm quyền và phạm vi của chính quyền và cán bộ, công chức cấp xã. Đó cũng là biện pháp kiểm soát, nâng cao ý thức trách nhiệm, hiệu quả thực thi công vụ của chính quyền, cán bộ, công chức cấp xã. Đồng thời xây dựng môi trường pháp lý thuận lợi cho người dân tcpl, thực hiện các quyền và nghĩa vụ cũng như bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

KIM PHƯỢNG