Những vấn đề quan tâm về mô hình cơ quan dân cử và hoạt động của đại biểu dân cử theo dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương

Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND) năm 2003 được ban hành đã tạo nên sự thống nhất trong tổ chức và hoạt động, tạo chuyển biến trong việc nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các cấp chính quyền địa phương. Đồng thời, sự ra đời Quy chế hoạt động của HĐND năm 2005 với những quy định cụ thể hóa những nội dung của luật cũng là một thuận lợi rất lớn giúp HĐND các cấp hoạt động ngày càng đi vào nền nếp và dần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động; tạo sự thống nhất trong hệ thống chính trị cũng như sự đồng thuận trong nhân dân. Những vấn đề về cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và những hoạt động đặc thù của HĐND như: tổ chức kỳ họp HĐND, thực hiện chức năng quyết định và giám sát của HĐND, Thường trực, các ban, tổ đại biểu, đại biểu… được quy định tương đối rõ ràng, cụ thể, là cơ sở pháp lý để địa phương hoàn thiện cơ cấu tổ chức và là kim chỉ nam trong suốt quá trình hoạt động.

Tuy nhiên, sau hơn 10 năm thực hiện luật, từ hoạt động thực tiễn đã bộc lộ những bất cập cần phải tiếp tục nghiên cứu và điều chỉnh, nhất là về cơ cấu tổ chức, bộ máy, thành phần đại biểu, kể cả cơ chế hoạt động… cũng còn nhiều điều phải bàn. Thực tế cho thấy, nhiều nơi chất lượng, hiệu quả hoạt động của đại biểu và HĐND chưa đạt được như mong muốn. Tổ chức bộ máy còn lỏng lẻo, đại biểu chuyên trách ít, chưa thống nhất… Hoạt động kỳ họp, giám sát, chất vấn còn nặng tính hình thức, chưa mang lại hiệu quả như mong đợi, dẫn đến tâm lý một số nơi cử tri thiếu tin tưởng.

Trước tình hình đó, dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương đã đề cập nhiều vấn đề mới, phần nào khắc phục được những bất cập trong Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 2003. Tuy nhiên, dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương còn đang trong thời gian lấy ý kiến, nên rất cần nhiều ý kiến đóng góp, nhất là của đại biểu HĐND các cấp.

Một số nội dung về “Mô hình cơ quan dân cử, hoạt động của đại biểu dân cử theo dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương” cần quan tâm đó là:

Thứ nhất về Thường trực HĐND, là bộ phận lãnh đạo, điều hành hoạt động của HĐND, xét thấy cơ cấu Thường trực HĐND hiện nay so với UBND cùng cấp chưa cân xứng và phù hợp. Bản chất UBND là cơ quan chấp hành của HĐND, nhưng trên thực tế các thành viên lãnh đạo UBND đều được cơ cấu với số lượng phù hợp, đồng thời, hầu hết thành viên được cơ cấu vào cấp ủy, trong khi Thường trực HĐND tỉnh chỉ có 3 người, trong đó, Chủ tịch lại là chức danh kiêm nhiệm, vị trí Ủy viên Thường trực HĐND nhiều nơi không là cấp ủy. Hơn nữa, quy định Thường trực HĐND cấp tỉnh chỉ có 3 người gồm Chủ tịch, Phó Chủ tịch và Ủy viên Thường trực như hiện nay chưa đáp ứng đủ yêu cầu thực hiện nhiệm vụ, thẩm quyền của HĐND cấp tỉnh. Trong thực tế điều hành công việc, tham gia các cuộc họp, thực hiện các nhiệm vụ giám sát… chỉ do bộ phận Thường trực hoạt động chuyên trách đảm nhiệm nên đôi khi chất lượng, hiệu quả không cao.

Vì vậy, trong nhiệm kỳ tới, khi Luật Tổ chức chính quyền địa phương ra đời thì cần phải bảo đảm thể hiện rõ trong luật, sự lãnh đạo toàn diện của cấp ủy Đảng đối với hoạt động của HĐND. Đó là việc bố trí cán bộ lãnh đạo của Đảng giữ các chức danh trong Thường trực HĐND là hết sức cần thiết nhằm bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng đối với HĐND và nâng cao vị thế của HĐND, góp phần nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND. Qua đó, tạo sự thống nhất trong lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện các nhiệm vụ chính trị của địa phương.

Cụ thể, các cấp ủy Đảng cần quan tâm đến công tác quy hoạch, bố trí cán bộ HĐND; coi trọng chất lượng và tiêu chuẩn đại biểu HĐND. Bên cạnh việc Chủ tịch HĐND là Bí thư cấp ủy kiêm nhiệm, cần bố trí Ủy viên Ban Thường vụ cấp ủy là Phó Chủ tịch HĐND và một cấp ủy viên là Phó Chủ tịch HĐND (thay cho chức danh Ủy viên Thường trực HĐND như hiện nay); Trưởng các ban của HĐND chuyên trách cũng tham gia cấp ủy, cơ cấu thành viên Thường trực HĐND để HĐND có thể phát huy được vị trí, vai trò và bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng đối với hoạt động của HĐND. Về cơ cấu cơ quan Thường trực HĐND theo hướng: Chủ tịch; 2 phó chủ tịch, các thành viên gồm trưởng các ban và Chánh văn phòng HĐND.

Về không tổ chức HĐND huyện, quận, phường, xét thấy nên giữ mô hình HĐND ba cấp như hiện nay để bảo đảm đúng với Hiến pháp hiện hành và để thực hiện tốt cơ chế giám sát quyền lực, hạn chế tối đa việc lộng quyền, lạm quyền khi thiếu cơ chế giám sát quyền lực. Riêng đối với cấp xã, có thể không tổ chức HĐND phường vì xét thấy yếu tố địa bàn nhỏ gọn, tính chất hoạt động đặc trưng là chính quyền đô thị, chủ yếu nên nghiên cứu tăng cường số lượng đại biểu và cải cách cơ chế hoạt động của HĐND thị xã, thành phố thuộc tỉnh, để làm tốt chức năng quyết định và giám sát phủ đến các phường là phù hợp.

Thứ hai, về cơ cấu các ban của HĐND: Theo quy định hiện nay cũng không có sự thống nhất mô hình trên cả nước, mỗi ban chỉ có trưởng ban hoặc phó trưởng ban hoạt động chuyên trách (riêng tỉnh Bạc Liêu có 1 phó ban hoạt động chuyên trách, trưởng ban hoạt động kiêm nhiệm và 1 phó ban hoạt động kiêm nhiệm). Tuy nhiên, các đại biểu kiêm nhiệm phải tập trung vào công việc chuyên môn, dành rất ít thời gian cho hoạt động của đại biểu, do đó, nhiệm vụ chủ yếu do phó trưởng ban chuyên trách thực hiện. Để bảo đảm cho hoạt động, thời gian tới cần sửa luật theo hướng trưởng ban, phó trưởng ban và một số thành viên của ban thuộc HĐND tỉnh phải làm việc chuyên trách.

Đối với HĐND cấp huyện, phải có trưởng hoặc phó trưởng ban hoạt động chuyên trách. Đồng thời cơ cấu cơ quan Thường trực HĐND thành phần như cấp tỉnh. Hiện nay, theo quy định của Luật HĐND huyện chỉ có 2 ban và tất cả lãnh đạo các ban đều hoạt động kiêm nhiệm nên chất lượng không cao.

Mặt khác, cần hạn chế thành viên các ban của HĐND là cán bộ cơ quan hành chính, tiến tới không bố trí cán bộ trong cơ quan hành chính làm thành viên của các ban. Điều này có liên quan đến việc cơ cấu thành phần, số lượng, tỷ lệ hoạt động chuyên trách của đại biểu HĐND.

Thứ ba, về đại biểu HĐND: Cần nghiên cứu tiêu chuẩn đại biểu theo hướng chú trọng năng lực hoạt động, cơ cấu giảm số lượng đại biểu là lãnh đạo các cơ quan chuyên môn thuộc UBND cùng cấp, tăng tỷ lệ hoạt động chuyên trách thấp nhất không dưới 30%. Hiện tỷ lệ đại biểu chuyên trách ở Bạc Liêu chỉ đạt 19%. Cần cơ cấu tăng số lượng đại biểu các cơ quan Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội, Liên hiệp các Hội Khoa học - Kỹ thuật… Có như vậy thì hoạt động giám sát, chất vấn của đại biểu sẽ khách quan hơn, tránh được tâm lý nể nang, hình thức.

Thứ tư, về việc quy định đoàn thư ký: Thư ký HĐND theo dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương, cơ cấu Tổng Thư ký là Chánh Văn phòng HĐND, đồng thời nên quy định thêm phải là đại biểu HĐND, là thành viên Thường trực HĐND tỉnh để thống nhất điều hành cơ quan giúp việc, tham mưu, phục vụ hoạt động HĐND hiệu quả hơn.

HĐND là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân, điều này được Hiến pháp và pháp luật đã khẳng định, vì thế, để phát huy đúng mức nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND theo quy định pháp luật, thì mô hình cơ quan dân cử và hoạt động của đại biểu dân cử theo dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương lần này cần phải được quan tâm đóng góp hoàn thiện để khi tổ chức thực hiện mang lại hiệu quả cao hơn.

LÊ HỒNG THU