Nâng cao chất lượng tranh tụng để giảm án oan sai

Năm 2014, về giải quyết án hình sự đã thụ lý 693 vụ với 1.240 bị cáo, giải quyết xong 680 vụ 1213 bị cáo, chiếm tỷ lệ chung 98,12%. Hoạt động giải quyết án hình sự thời gian qua đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm, không có án quá thời hạn chuẩn bị xét xử. Tuy nhiên, ở cả hai cấp xét xử, vẫn còn xảy ra tình trạng án bị sửa, bị hủy do lỗi chủ quan của thẩm phán.

Một phiên tòa nâng cao tính tranh tụng tại TAND tỉnh. Ảnh: K.P

Một trong những nội dung trọng tâm của cải cách tư pháp chính là yêu cầu tăng cường tính tranh tụng tại phiên tòa. Song, thời gian qua, việc này vẫn chưa có sự chuyển biến đáng kể. Tỷ lệ các bản án, quyết định bị hủy, bị sửa do lỗi chủ quan của thẩm phán tuy có giảm nhưng vẫn còn. Đặc biệt, ở cấp sơ thẩm (cấp huyện), tỷ lệ án sơ thẩm bị TAND tỉnh sửa là 51 vụ (trong đó do lỗi chủ quan 7 vụ), hủy án sơ thẩm 7 vụ.

Trong báo cáo tham luận của Chánh tòa hình sự TAND tỉnh - bà Nguyễn Thị Thu Hương cho rằng: “Trong một số trường hợp, việc tranh luận tại phiên tòa chưa đi vào thực chất, nhất là những vụ án không có sự tham gia của người bào chữa”.

Theo ghi nhận của chúng tôi, tính đến thời điểm hiện nay, nguyên tắc tố tụng tại các phiên tòa vẫn là xét hỏi, nhưng có nâng cao tính tranh tụng. Và điều đó chỉ xảy ra đối với những vụ án hình sự có sự tham gia của luật sư. Còn đối với những trường hợp không có luật sư, hiếm khi bị cáo có thể mạnh dạn tranh luận với đại diện Viện KSND giữ quyền công tố ở tòa. Bởi, trên thực tế, không phải bị cáo nào cũng có đủ trình độ hiểu biết pháp luật mà có thể tranh luận với công tố viên, khi một bên thì có đầy đủ hồ sơ giấy tờ, lại là cơ quan công quyền, một bên là bị cáo đứng trước vành móng ngựa, chỉ có thể lắp bắp vài tiếng xin giảm nhẹ hình phạt. Thậm chí, ngay cả khi có luật sư tham dự phiên tòa, thì không phải vấn đề gì của luật sư đưa ra cũng được tranh luận thấu đáo. Một số trường hợp do không tranh luận được, công tố viên “lờ” đi, tòa không chú ý thì án cũng tuyên.

Nhiều luật sư mong muốn được tạo điều kiện thuận lợi để gặp gỡ bị can, bị cáo và đặc biệt cần bãi bỏ các thủ tục hạn chế quyền tham gia bào chữa của luật sư. Hiện nay, luật sư muốn tham gia bào chữa phải có giấy phép của cơ quan tiến hành tố tụng, mỗi giai đoạn tố tụng lại xin các loại giấy phép khác nhau. Điều này gây khó khăn cho luật sư trong việc nhanh chóng tiếp cận bị can, bị cáo và tham gia bào chữa.

Có nhiều cách để đi tìm chân lý, nhưng đi tìm chân lý của vụ án hình sự thông qua việc tranh tụng, cọ xát, tranh luận các ý kiến khác nhau của bên buộc tội và bên gỡ tội là một cách tố tụng được nhiều quốc gia lựa chọn. Mặc dù ở nước ta không đi theo mô hình tố tụng tranh tụng. Tuy nhiên, với những gì thời gian qua Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội chú trọng vào trong lộ trình cải cách tư pháp vẫn là nâng cao tính tranh tụng trong xét xử án hình sự để chống oan sai. Vấn đề còn lại là việc áp dụng và biến các chủ trương ấy vào trong từng vụ án xét xử của các phiên tòa, các thẩm phán chủ tọa, người cầm cân nảy mực. Trong số những vụ án bị tòa án cấp trên sửa, hủy án, nếu không có oan thì chắc chắn vẫn có sai.

Đặc biệt, phải tôn trọng các nguyên tắc trong xử lý hình sự, trọng chứng hơn trọng cung, suy đoán vô tội, đánh giá xem xét vấn đề theo chiều hướng có lợi cho bị can, bị cáo - đó chính là nguyên tắc loại trừ oan sai.

Kim Phượng