Thực trạng và giải pháp phòng, chống tội phạm mua bán người

Không chỉ tại Việt Nam mà ở nhiều quốc gia khác trên thế giới, tình trạng mua bán người (MBN) vẫn đang tiếp diễn. MBN được Liên Hiệp Quốc xác định là một trong 4 loại tội phạm nguy hiểm nhất, được đưa vào “Chương trình phòng, chống tội phạm toàn cầu”. Những nạn nhân của MBN đang phải đối mặt với nhiều thiệt thòi và khó khăn khác nhau.

Gọi Tổng đài điện thoại quốc gia bảo vệ trẻ em - số 111 khi cần thiết.

THỰC TRẠNG VẤN NẠN MBN

Theo thống kê của Bộ Công an, từ năm 2004 - 2019, có trên 12.000 nạn nhân bị mua bán. Nguyên nhân gia tăng tội phạm MBN là do tác động từ mặt trái của nền kinh tế thị trường đã dẫn đến phân hóa giàu nghèo, điều kiện kinh tế ở nhiều địa phương, nhất là vùng sâu, vùng xa còn khó khăn, trình độ dân trí thấp, sự hiểu biết về pháp luật của người dân còn hạn chế. Một số phụ nữ có hoàn cảnh éo le, trẻ em nghèo, trẻ em thất học đã bị bọn tội phạm lợi dụng, dụ dỗ, lừa gạt đưa ra nước ngoài bán cho các nhà hàng, quán trọ, khách sạn, các dịch vụ kinh doanh mại dâm trá hình, làm vợ bất hợp pháp, buộc bị lao động trong điều kiện tồi tệ hoặc bị sử dụng vào mục đích thương mại vô nhân đạo… Bên cạnh đó, việc giáo dục đạo đức và truyền thống văn hóa dân tộc ở phạm vi gia đình cũng như toàn xã hội chưa được thực hiện quyết liệt; công tác quản lý nhà nước về công tác này có lúc, có nơi còn bất cập nên bọn tội phạm có đất để hoành hành.

MBN tại Việt Nam hiện nay chỉ 10% trong nước, còn 90% chủ yếu để chuyển ra nước ngoài. Trong đó, sang Trung Quốc 70%; Lào, Campuchia 11%; số còn lại chuyển sang các nước trong khu vực, châu Âu, Trung Đông…

Có nhiều phương thức, thủ đoạn sử dụng mạng xã hội để phạm tội MBN. Phổ biến là lừa gạt, hứa hẹn yêu đương sau đó bán làm vợ, ép làm gái mại dâm. Bên cạnh đó là các phương thức như: tìm kiếm dụ dỗ những người mang thai ngoài ý muốn đưa ra nước ngoài sinh con hoặc bế con ra nước ngoài bán; tổ chức đưa phụ nữ ra nước ngoài để mang thai hộ; lập các trang web, hội, nhóm ghép thận hoặc cho nhận con nuôi tiếp cận là quen người có nhu cầu mua và bán để môi giới hưởng lợi; lên mạng xã hội tuyển mộ người lao động bất hợp pháp, chuyển người sang Campuchia, Lào, Myanmar làm việc cho các công ty, sòng bạc mà chủ là người Trung Quốc khai thác sức lao động, bóc lột tình dục. Ngoài ra, còn có thủ đoạn câu kết thành đường dây MBN trong nước, bán sang các tỉnh khác để bóc lột tình dục hoặc bóc lột sức lao động.

Các nạn nhân đa số là nữ, dân tộc thiểu số, dưới 30 tuổi, chưa lập gia đình, hoàn cảnh khó khăn, trình độ học vấn thấp, thiếu kỹ năng sống và nhẹ dạ cả tin. Đa số nạn nhân bị bán sang Trung Quốc, chủ yếu cưỡng ép kết hôn và quan hệ tình dục, tự trở về 48%; giải cứu hoặc trao trả song phương 52%.

Toàn dân chung sức phòng, chống tội phạm MBN. Minh họa: Internet

GIẢI PHÁP PHÒNG TRÁNH

Để không trở thành nạn nhân của MBN, Bộ Công an khuyến cáo mỗi người dân cần nêu cao tinh thần cảnh giác, tự bảo vệ mình và người thân. Đây là yếu tố cần thiết trong công tác phòng ngừa, tránh tạo môi trường thuận lợi để tội phạm MBN hoạt động.

Cụ thể, hãy cảnh giác, từ chối mọi sự giúp đỡ về tiền bạc, lợi ích vật chất của người khác, nhất là từ người lạ mới quen biết. Trước khi nhận lời mời, mỗi người cần tìm hiểu thật kỹ về địa danh, địa điểm mà mình định đến và đặc điểm, nhân thân của những người đi cùng mình như thế nào. Từ đó, tham khảo ý kiến của mọi người và thông báo, nhắn gửi cho gia đình, người thân biết mình sẽ đi đâu, đi với ai trước khi quyết định đi xa. Bên cạnh đó, thường xuyên tìm hiểu để nâng cao trình độ văn hóa, pháp luật, kỹ năng tự bảo vệ, có thể đảm bảo an toàn cho bản thân và giúp cho người thân khỏi bị mua bán. Ghi nhớ địa chỉ và số điện thoại tin cậy, có thể là của chính quyền, cơ quan, tổ chức, người thân… để liên hệ giúp đỡ khi cần thiết. Đồng thời, mỗi người nên tuyên truyền cho người thân trong gia đình, bạn bè biết và cảnh giác với tội phạm MBN.

Dưới góc độ quản lý, các cơ quan, tổ chức cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền. Nhất là tập trung vào nhóm có nguy cơ cao trở thành nạn nhân để có các biện pháp, hình thức tuyên truyền phù hợp với đặc điểm của từng nhóm đối tượng. Nội dung tập trung tuyên truyền chủ yếu là chính sách pháp luật về phòng chống MBN, phương thức, thủ đoạn của tội phạm, kỹ năng phòng ngừa phát hiện… để nâng cao nhận thức, chủ động phòng tránh, không trở thành nạn nhân của tội phạm MBN.

Về phía nhà trường, các cơ sở giáo dục cần quản lý chặt chẽ việc học tập và các hoạt động khác của học sinh, sinh viên, học viên. Tổ chức tuyên truyền, giáo dục ngoại khóa về phòng chống MBN phù hợp với từng cấp học, ngành học; phối hợp với gia đình, cơ quan, tổ chức thực hiện các biện pháp phòng chống MBN.

LẤY NẠN NHÂN LÀM TRUNG TÂM

Cách tiếp cận lấy nạn nhân làm trung tâm là một cách hỗ trợ nạn nhân của vấn nạn MBN. Trong đó ưu tiên việc lắng nghe, tập trung một cách có hệ thống vào sự an toàn, quyền, an sinh, những nhu cầu và chọn lựa của nạn nhân. Từ đó giúp nạn nhân có thể tự kiểm soát được vấn đề và đảm bảo các dịch vụ được cung cấp cho nạn nhân một cách nhạy cảm và thấu cảm cùng với đó là thái độ không phán xét.

Cách tiếp cận này xem xét những nhu cầu riêng biệt của nạn nhân, qua đó cung cấp các can thiệp hỗ trợ một cách phù hợp. Việc bảo vệ nạn nhân là không điều kiện, bất kể sự tham gia của nạn nhân trong giai đoạn nào của hệ thống tố tụng hình sự. Đảm bảo được các yếu tố an toàn, bảo mật và không phân biệt đối xử.

Mục tiêu của cách tiếp cận lấy nạn nhân làm trung tâm nhằm xây dựng niềm tin, mối quan hệ chuyên nghiệp với nạn nhân. Thúc đẩy sự tham gia hợp tác của nạn nhân; giúp nạn nhân vượt qua những tổn thương (thể chất, tâm lý) do quá trình bị buôn bán gây ra, tránh trường hợp khiến nạn nhân bị tổn hại thêm. Bên cạnh đó, giúp nạn nhân đối mặt với nỗi sợ phản ứng tiêu cực do sự kỳ thị của xã hội; hỗ trợ nạn nhân đưa ra lựa chọn và tìm kiếm sự giúp đỡ nếu nạn nhân có nhu cầu. Trao quyền (khả năng tự quyết) cho nạn nhân bị mua bán, người thân của nạn nhân, người làm chứng…

Hải Quyên