Nhận bảo hiểm xã hội một lần: Người lao động đừng để mất cơ hội hưởng quyền an sinh

Thời gian gần đây, có nhiều lao động đã lựa chọn nhận bảo hiểm xã hội (BHXH) một lần. Điều này đồng nghĩa, những người này sẽ không có nguồn thu nhập hằng tháng từ lương hưu, không được cấp thẻ bảo hiểm y tế (BHYT) miễn phí để chăm sóc sức khỏe khi đến tuổi nghỉ hưu, hoặc nếu có thì mức hưởng lương hưu rất thấp. Đây là thực tế rất đáng lo ngại, bởi không chỉ tác động trực tiếp đến quyền lợi của người lao động (NLĐ) mà còn ảnh hưởng đến mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội của quốc gia.

BHXH tỉnh hướng dẫn người lao động về thủ tục giải quyết chế độ chính sách. Ảnh: T.A

Việc nhận BHXH một lần có thể giải quyết được một số khó khăn trước mắt, nhưng đồng nghĩa với việc NLĐ đang đánh mất cơ hội hưởng an sinh xã hội khi về già. Có nhiều người đã nhận BHXH một lần, nhưng sau đó muốn được nộp lại khoản tiền đã nhận, tiếp tục tham gia BHXH cho số năm còn thiếu để được hưởng lương hưu, nhưng không được giải quyết.

Dịch bệnh COVID-19 hoành hành trong hơn 2 năm qua, nhiều NLĐ mất việc làm, không có thu nhập, để có tiền chi tiêu, trang trải cuộc sống trước mắt, họ đã chọn việc hưởng BHXH một lần. Tuy nhiên, cũng có một số NLĐ vì không hiểu được những lợi ích của việc hưởng lương hưu cũng như tính nhân văn, ưu việt và tính chia sẻ, trách nhiệm cộng đồng của việc tham gia BHXH nên cũng đã chọn hưởng BHXH một lần.

Để làm rõ những thiệt thòi khi nhận BHXH một lần giúp NLĐ có lựa chọn đúng đắn cho bản thân mình, BHXH Việt Nam đưa ra tình huống so sánh trường hợp NLĐ nhận BHXH một lần với việc nhận lương hưu hằng tháng.

Thứ nhất, tình huống so sánh theo quy định chung. Ví dụ: Bà Nguyễn Thị B năm 2022 đủ 55 tuổi 8 tháng, đến hết năm 2019 đã tham gia BHXH được 18 năm (từ năm 2002 - 2019). Giả định bà B thọ 76,3 tuổi (tuổi thọ trung bình theo kết quả tổng điều tra dân số và nhà ở của Tổng cục Thống kê năm 2020 về tuổi thọ của nữ giới), không tính đến tác động của các yếu tố tỷ lệ lạm phát, tốc độ tăng lương, lãi suất đầu tư Quỹ BHXH, có các kết quả như sau: Nếu bà B quyết định nhận BHXH một lần thì có mức hưởng là: (12 năm x 1,5 tháng lương) + (6 năm x 2,0 tháng lương) = 30 tháng lương. Theo đó, thời gian đóng BHXH đã được tính hưởng BHXH một lần của NLĐ sẽ không được tính thời gian làm cơ sở tính hưởng các chế độ BHXH khác; Không còn trong hệ thống BHXH được Nhà nước bảo hộ về an sinh xã hội; Mất cơ hội tham gia BHYT 5 năm liên tục để được hưởng quyền lợi với các dịch vụ y tế kỹ thuật cao và thuốc đắt tiền; Phải tự chi trả chi phí khám chữa bệnh nếu không may bị ốm đau, tai nạn trong thời gian chờ hưởng BHXH một lần (12 tháng); Mất cơ hội được hưởng lương hưu hằng tháng khi hết tuổi lao động, hoặc đủ điều kiện hưởng nhưng mức hưởng thấp do bị trừ thời gian đóng BHXH đã nhận một lần.

Còn nếu bà B đóng BHXH thêm 2 năm cho đủ 20 năm (đảm bảo điều kiện về số năm tham gia BHXH để được hưởng lương hưu) thì mức hưởng lương hưu bà B nhận được trong khoảng 20 năm là: 20 năm x 12 tháng x 45% = 108 tháng lương. Ngoài lương hưu lĩnh hằng tháng, bà B còn được hưởng các quyền lợi khác theo quy định của Luật BHXH bao gồm: được điều chỉnh lương hưu trên cơ sở mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế phù hợp với ngân sách nhà nước và Quỹ BHXH; được cấp thẻ BHYT miễn phí với mức hưởng 95% chi phí khám chữa bệnh để chăm sóc sức khỏe (hằng tháng Quỹ BHXH đóng bằng 4,5% mức lương hưu); thân nhân được hưởng chế độ tử tuất khi bà B qua đời gồm có: Trợ cấp mai táng bằng 10 tháng lương cơ sở và trợ cấp tuất (trợ cấp tuất một lần mức thấp nhất bằng 3 tháng lương hưu đang hưởng trước khi chết. Hoặc trợ cấp tuất hàng tháng với số thân nhân được hưởng tối đa là 4 người, mức trợ cấp tuất hằng tháng đối với mỗi thân nhân bằng 50% mức lương cơ sở; trường hợp thân nhân không có người trực tiếp nuôi dưỡng thì mức trợ cấp tuất hằng tháng bằng 70% mức lương cơ sở).

Thứ hai, so sánh về trường hợp giả định có mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH. Ví dụ: Một lao động có đủ 20 năm đóng BHXH (từ năm 2001 - 2020), với mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH là 4 triệu đồng/tháng. Giả định NLĐ đủ điều kiện hưởng lương hưu, hoặc hưởng BHXH một lần trong năm 2022, lương hưu hưởng đến khi chết, không tính đến tác động của các yếu tố tỷ lệ lạm phát, tốc độ tăng tiền lương, tỷ lệ điều chỉnh lương hưu, lãi suất đầu tư Quỹ BHXH, thì NLĐ sẽ nhận được số tiền như sau (xem bảng diễn giải):

Đây chỉ là ví dụ về trường hợp NLĐ đóng BHXH tối thiểu 20 năm để đủ điều kiện hưởng lương hưu, nếu tham gia BHXH nhiều hơn thì mức hưởng sẽ cao hơn, chưa kể đến mức hưởng lương hưu còn được điều chỉnh tăng và khi NLĐ sống càng thọ thì tiền h??ng l??ng h?u s? c?ngưởng lương hưu sẽ càng nhiều hơn. Như vậy, có thể thấy rõ việc NLĐ được hưởng chế độ hưu trí sẽ có nhiều quyền lợi hơn lựa chọn nhận BHXH một lần. Hưởng BHXH một lần đồng nghĩa với việc NLĐ ra khỏi hệ thống BHXH và tự tước đi quyền an sinh cơ bản của bản thân.

Lê Phúc