Hàng trăm ngàn tỷ đồng cho 3 chương trình mục tiêu quốc gia: Kết quả giải ngân đạt thấp

Tiếp tục chương trình làm việc Kỳ họp thứ sáu, sáng 30/10, tại Nhà Quốc hội, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội - Vương Đình Huệ, Quốc hội thảo luận ở hội trường về việc triển khai thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội về các chương trình mục tiêu quốc gia. Phó chủ tịch Quốc hội - Trần Quang Phương điều hành phiên họp.

Trước khi tiến hành thảo luận tại hội trường, Quốc hội nghe Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, Phó trưởng Đoàn giám sát của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm trình bày Báo cáo về việc triển khai thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội về các chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025, giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030.

Báo cáo của Đoàn giám sát của Quốc hội về việc triển khai thực hiện các Nghị quyết của Quốc hội về các Chương trình mục tiêu quốc gia, do Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, Phó trưởng Đoàn giám sát của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm trình bày cho thấy: Đây là lần đầu tiên Quốc hội giám sát giữa kỳ, đồng thời với 3 chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025 (gọi tắt là các chương trình), có phạm vi rộng, cùng với những yêu cầu đổi mới, Đoàn giám sát đã giải quyết nhiều nhiệm vụ, khối lượng công việc lớn với cách tiếp cận và cách làm mới phù hợp. Việc xác định nội dung trọng tâm là giám sát, đánh giá tiến trình chính sách và công tác chỉ đạo, điều hành, tổ chức thực hiện là hướng đi đúng đắn, nhất là trong bối cảnh các chương trình đang bị chậm tiến độ theo mục tiêu, yêu cầu đề ra.

Đoàn giám sát đã tiến hành giám sát trực tiếp Chính phủ, 11 bộ, ngành và 15 tỉnh đại diện cho các vùng, miền và mức độ thụ hưởng các chương trình.

Đề cập đến những kết quả thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, Phó trưởng Đoàn giám sát của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm cho biết, giai đoạn 2021 - 2025 được Quốc hội thông qua chủ trương tại Nghị quyết số 25/2021/QH15 ngày 28/7/2021, có tổng kinh phí tối thiểu là 196.332 tỷ đồng. Ngoài chính sách chung, chương trình còn có 6 chuyên đề trọng tâm và thực hiện trên địa bàn 63 tỉnh, thành phố cả nước.

Kế thừa và phát huy kết quả các giai đoạn trước, phong trào xây dựng nông thôn mới của cả nước đã bám sát mục tiêu: “Gắn với thực hiện có hiệu quả cơ cấu lại ngành nông nghiệp, phát triển kinh tế nông thôn, quá trình đô thị hóa, đi vào chiều sâu, hiệu quả, bền vững”. Tổ chức bộ máy thực hiện Chương trình nông thôn mới được kiện toàn từ Trung ương đến địa phương. Công tác lập kế hoạch, phân bổ vốn đảm bảo nguyên tắc và đúng theo quy định.

Tính đến ngày 30/6/2023, cả nước có 6.022/8.177 xã (73,65%) đạt chuẩn nông thôn mới, 1.331 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và 176 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu; có 263/644 đơn vị cấp huyện (40,8%) được công nhận hoàn thành nhiệm vụ/đạt chuẩn nông thôn mới; 19 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có 100% số xã đạt chuẩn nông thôn mới.

Tuy nhiên, quá trình thực hiện cũng còn một số bất cập, như: Hệ thống các văn bản chỉ đạo, điều hành, hướng dẫn thực hiện của Trung ương và địa phương còn nhiều, ban hành chậm, chưa đồng bộ, còn có vướng mắc nhưng chậm được sửa đổi, bổ sung kịp thời. Nguồn vốn đầu tư phát triển ngân sách Trung ương phân bổ chậm, tỷ lệ đối ứng còn cao gây khó khăn cho một số địa phương, nhất là các tỉnh nghèo. Tiến độ giải ngân vốn ngân sách Trung ương năm 2022 và giai đoạn 2021 - 2025 còn chậm so với yêu cầu, nhất là vốn sự nghiệp, đến ngày 30/6/2023 mới giải ngân được 9,17% kế hoạch vốn của năm. Kết quả xây dựng nông thôn mới chưa đồng đều, chưa thực sự bền vững; một số địa phương thiếu quyết liệt và có dấu hiệu chững lại trong chỉ đạo thực hiện xây dựng nông thôn mới...

Về Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025 được Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư tại Nghị quyết số 24/2021/QH15, có tổng vốn tối thiểu là 75.000 tỷ đồng. Chương trình gồm 7 dự án với 11 tiểu dự án, được thực hiện trên địa bàn cả nước.

Kết quả triển khai thực hiện chương trình đã cơ bản bám sát mục tiêu “Thực hiện giảm nghèo đa chiều, bao trùm, bền vững”; tuân thủ các nguyên tắc, giải pháp theo Nghị quyết 24. Nhiều địa phương có mô hình hay, cách làm sáng tạo đạt hiệu quả trong quá trình tổ chức thực hiện. Đến tháng 9/2022, là Chương trình đầu tiên trong 3 Chương trình mục tiêu quốc gia đã cơ bản hoàn thành việc xây dựng, ban hành các văn bản hướng dẫn thực hiện ở cấp Trung ương. Chương trình đã thực hiện cơ bản đạt mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo, tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số hằng năm đề ra.

Báo cáo giám sát cũng đã nêu rõ tồn tại, hạn chế, đó là: Việc ban hành văn bản của chương trình vẫn chậm so với quy định Nghị quyết số 24. Việc phân bổ ngân sách trung ương còn chậm; một số địa phương bố trí nguồn vốn đối ứng thấp; việc lồng ghép vốn còn nhiều khó khăn, vướng mắc. Việc phát huy quyền làm chủ, sự tham gia tích cực, chủ động của cộng đồng và người dân vào công tác giảm nghèo còn chưa thực chất. Tại các huyện nghèo mới chỉ quan tâm đánh giá việc giảm tỷ lệ hộ nghèo, chưa đánh giá thực chất mức tăng thu nhập bình quân đầu người hằng năm. Kết quả giảm tỷ lệ hộ nghèo hằng năm chưa thực sự phản ánh đầy đủ các tác động của  chương trình...

Đối với Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi được Quốc hội phê duyệt Chủ trương đầu tư tại Nghị quyết số 120/2020/QH14 ngày 19/6/2020, có kinh phí tối thiểu làm tròn là 137.664 tỷ đồng, gồm 10 dự án, 14 Tiểu dự án thực hiện trên địa bàn 49 tỉnh.

Kết quả đạt được, đó là: Quá trình triển khai thực hiện đã bám sát mục tiêu tổng quát của Chương trình là “Giảm nghèo nhanh, bền vững, giảm dần số xã, thôn đặc biệt khó khăn, sắp xếp ổn định dân cư, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ, thu hẹp dần khoảng cách mức sống, thu nhập so với bình quân chung của cả nước...". Chương trình thực hiện đã tích hợp trên 118 văn bản chính sách dân tộc ở giai đoạn trước, do đó bước đầu khắc phục được tình trạng manh mún, dàn trải để tập trung nguồn lực, ưu tiên đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, giải quyết những vấn đề cấp thiết về kinh tế - xã hội ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nhất là vùng đặc biệt khó khăn. Mặc dù còn nhiều khó khăn trong triển khai thực hiện, nhưng theo Báo cáo của Chính phủ tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số năm 2022 giảm 3,4%, đạt và vượt mục tiêu kế hoạch giao.

Tuy nhiên, việc ban hành các văn bản quản của chương trình còn chậm; các bộ, ngành ban hành các văn bản hướng dẫn thực hiện các dự án, tiểu dự án còn chậm; chất lượng văn bản chưa cao, phải đính chính, sửa đổi, bổ sung sau khi ban hành. Việc phân bổ vốn Trung ương chậm, dẫn đến đối tượng thực hiện của một số chính sách, ở một số địa phương có sự thay đổi, không còn phù hợp.

Đặc biệt, kết quả giải ngân đạt thấp, từ năm 2022 đến 6/2023 giải ngân khoảng 18,9% so với kế hoạch trung hạn. Theo báo cáo, chương trình đến nay đã đạt và vượt nhiều chỉ tiêu đề ra, song trên thực tế, Đoàn giám sát nhận định: Đời sống đồng bào dân tộc thiểu số còn gặp rất nhiều khó khăn, kinh tế - xã hội phát triển chậm; tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo và nguy cơ tái nghèo cao... 

Đại biểu Trần Thị Hoa Ry phát biểu tại hội trường liên quan đến việc triển khai thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia.

* Phát biểu tại phiên thảo luận buổi chiều, đại biểu Trần Thị Hoa Ry (Đoàn ĐBQH tỉnh Bạc Liêu) đánh giá cao các bộ, ngành cũng như chính quyền địa phương trong hoàn thiện khối lượng công việc rất đồ sộ để chuẩn bị triển khai 3 chương trình. Đại biểu cũng chia sẻ và thông cảm sâu sắc đến cán bộ cấp dưới, nhất là cấp xã ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn khó khăn được thụ hưởng cả 3 chương trình, vì phải đọc hiểu và vận dụng khá nhiều văn bản trong thực hiện chương trình.

Tuy nhiên, đại biểu vô cùng băn khoăn khi phải nhìn hàng ngàn tỷ đồng được Quốc hội bố trí cho các chương trình không được giải ngân, số tiền này đã và sẽ tiếp tục được Chính phủ đề nghị Quốc hội chuyển nguồn từ năm trước qua năm sau, trong khi người dân nghèo, nhiều vấn đề an sinh xã hội ở vùng nông thôn, vùng dân tộc thiểu số đang rất mong mỏi có được sự hỗ trợ của Nhà nước. Về bài toán kinh tế, việc chậm giải ngân, tồn đọng vốn ngân sách nhà nước của các chương trình như hiện nay có thể xem là một sự lãng phí, đại biểu đề nghị các cơ quan có trách nhiệm cần phải nghiêm túc nhìn nhận, đánh giá và rút kinh nghiệm.

Đại biểu cũng cho rằng, trong việc thực hiện các chương trình mục tiêu, Trung ương quyết định, phân bổ ngân sách quá chi tiết đến từng dự án, tiểu dự án, chưa tạo ra cơ chế linh hoạt, chủ động cho địa phương, khiến nhiều địa phương chỉ biết thực hiện, không chủ động được việc lựa chọn cách làm cho phù hợp với đặc điểm tình hình, nguồn lực, tiềm năng, lợi thế của mình, dẫn đến có nội dung vừa thừa, nhưng có nội dung lại vừa thiếu; trong khi nhu cầu, đặc điểm tình hình, tiềm năng, lợi thế mỗi địa phương, vùng miền khác nhau.

Để khắc phục tình trạng này, đại biểu đề nghị Quốc hội chỉ ban hành chính sách khung, giao chỉ tiêu, nhiệm vụ, nguồn lực; địa phương sẽ quyết định nội dung cụ thể đầu tư và giải pháp thực hiện cho phù hợp với tình hình thực tiễn. Đi kèm với đó là Trung ương xây dựng cơ chế, chính sách đặc thù, hành lang pháp lý để triển khai các chương trình, nhất là các nội dung còn chưa phù hợp với quy định của pháp luật. Đồng thời xây dựng cơ chế giám sát, quản lý các chương trình theo mục tiêu, ràng buộc trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy và chính quyền (bí thư, chủ tịch) địa phương trong việc chỉ đạo, triển khai thực hiện các chương trình.

Song song đó, kiến nghị Quốc hội cần quan niệm vốn của chương trình chỉ là nguồn lực mang tính chất dẫn dắt có mục tiêu, hay còn gọi là vốn “mồi” để ưu tiên, tập trung vào vấn đề trọng tâm, trọng điểm, đang bức xúc, cần thiết nhất đặt ra. Trong quá trình thực hiện cần phải có cơ chế đề lồng ghép với vốn của địa phương, vốn của khu vực doanh nghiệp, hợp tác xã, đặc biệt là nguồn lực to lớn trong dân, của người dân để đạt được mục tiêu đề ra.

Đại biểu đề nghị Quốc hội, Chính phủ, ngoài đề xuất 7 nhóm chính sách về cơ chế đặc thù trong Tờ trình của Chính phủ cần tiếp tục nghiên cứu và kiến nghị trong các báo cáo chính thức của Đoàn giám sát để giải quyết căn cơ những hạn chế bất cập thời gian qua trong quá trình tổ chức triển khai thực hiện; đại biểu mong rằng cơ chế phân cấp, trao quyền cho địa phương thực chất hơn, hiệu quả hơn, rõ về nội dung và phương thức trong việc tổ chức triển khai thực hiện.

Tin, ảnh: K.P - T. Thúy