“Nếu nhà báo chỉ không viết những gì pháp luật cấm, thì mới là… một nửa nhà báo”

Câu ví von trên bày tỏ thái độ không đồng tình với quan niệm của không ít người là nếu viết tất cả, trừ những điều pháp luật cấm thì đó là ranh giới an toàn cho một nhà báo, cho hoạt động nghề báo. Từ nhận thức tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức: Đạo đức là toàn bộ quan niệm về thiện - ác, lương tâm, danh dự, trách nhiệm và lòng tự trọng, về những quy tắc đánh giá, điều chỉnh hành vi ứng xử giữa người với người, cá nhân và xã hội; trong phạm vi bài biết này, chúng tôi chỉ xin đề cập đến một khía cạnh về trách nhiệm và lòng tự trọng của nhà báo đặt trong mối quan hệ pháp luật và đạo đức.

Còn nhớ, vào những năm 90 của thế kỷ trước, tờ phụ trang của báo Minh Hải có lúc phát hành lên đến 75.000 tờ/kỳ - một con số rất hiếm vào thời đó. Tự cho là tờ báo kinh doanh, nên viết - đăng sao cho có nhiều người mua và đừng đụng đến điều pháp luật cấm là được, vì vậy, tờ báo này đã đăng nhiều tin, bài về chuyện vụ án, hiếp dâm, đâm chém… Thú thật, đến giờ, những người làm báo “vụ án” ở Minh Hải thời ấy, kể cả người đứng đầu là Tổng Biên tập cũng không dám xem lại những bài báo do mình “sinh ra”, vì nó quá bẩn. Vậy mà ngày nay, loại báo kiểu ấy xem ra còn nhiều hơn trước. Bây giờ, chỉ cần một tin đồn loáng thoáng, rằng ở tận Lũng Cú hay Mũi Cà Mau có một vụ cưỡng hiếp bé vị thành niên, hay ông già 70 tuổi cặp bồ với cô bé bằng tuổi cháu mình… thì lập tức một phóng viên (hay chỉ là cộng tác viên) sẽ đưa tin ngay lên báo mạng, thậm chí không cần thẩm định nguồn tin, không cần tính toán thiệt hơn cho cộng đồng xã hội. Và ngay tức khắc, sẽ có hàng chục, hàng trăm tờ báo (đủ các loại hình) đồng loạt “ăn” theo, khuếch tán… Làm báo như vậy khác nào vi phạm pháp luật!

Cho dù báo chí là thông tin (vì không thông tin thì không còn là báo chí); cho dù báo chí là công khai, minh bạch (là nhu cầu tất yếu của xã hội có văn hóa, là lẽ tự nhiên của xã hội dân chủ…) đi chăng nữa, chúng ta vẫn thấy rằng, trong điều kiện hiện nay, và với trách nhiệm xã hội cao cả của mình, một mặt, báo chí phải kiên quyết đấu tranh với mọi thứ lừa lọc để thực hiện ý đồ bưng bít thông tin của ai đó. Đồng thời, mặt khác, chúng ta cũng cật lực phản bác về sự lạm quyền báo chí của một số nhà báo, kể cả số ít người đứng đầu cơ quan báo chí cho rằng: báo chí là thông tin và được thông tin tất cả, miễn pháp luật không cấm.

Phóng viên Đài Phát thanh - Truyền hình Bạc liêu tác nghiệp ở vùng nông thôn. Ảnh: C.K

Theo tôi, báo chí còn có điều cấm kỵ khác như ta thường nói, rất hay, là không được nói đúng những điều không đúng. Cho nên, nhà báo viết gì, đăng phát những gì không chỉ theo quy định của pháp luật, mà còn phải tự vấn điều đó có nên hay không nên nữa. Vậy nên, khi đề cập đến đạo đức là nói đến “Nhân chi sơ, tính bản thiện” của con người. Con người lại là phần tử của xã hội, đối tượng chịu sự quản lý của pháp luật. Pháp luật của ta hiện giờ, vừa thiếu vừa chưa chuẩn như nhiều người đã nói. Cho nên, nếu người làm báo chỉ được viết những gì pháp luật cho phép, nếu sai đã có pháp luật điều chỉnh, thì chưa đủ và chưa đúng. Vậy còn lương tâm, trách nhiệm của người làm báo để đâu? Trong khi chờ đợi một giải pháp hiệu quả để báo chí thật sự là hoạt động thông tin có đạo đức, đậm tính nhân văn, đúng pháp luật, rất mong Luật Báo chí sửa đổi sớm được ban hành, có một quy tắc hoạt động nghề nghiệp tiến bộ hơn so với Quy định đạo đức nghề nghiệp của Hội Nhà báo hiện nay; các cơ quan lãnh đạo, quản lý báo chí có nhiều hơn những quyết định hữu hiệu hơn: đình bản, cách chức, cấm hành nghề những cơ quan báo chí, những nhà báo, những tổng biên tập, giám đốc tuy nhiều bằng cấp nhưng không vì nghề, vô trách nhiệm, thiếu đạo đức… thay vì chỉ luôn lặp đi, lặp lại mấy lời nhắc nhở “nên cân nhắc, cần thận trọng, nghiêm túc rút kinh nghiệm như kiểu hiện nay ta thường gặp”?!

Bác Hồ đã dạy: “Đạo đức là gốc”, cho nên đạo đức là cái gốc của mỗi người - của tất cả mọi người làm báo chúng ta.

Nguyễn Quốc Phương