Cần cơ chế đủ mạnh

Dự thảo lấy ý kiến nhân dân ngày 2/1/2013 đã bổ sung thiết chế Hội đồng Hiến pháp với các đặc điểm: Hội đồng Hiến pháp là cơ quan do Quốc hội thành lập.

Chủ tịch Hội đồng Hiến pháp do Quốc hội bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm; các Phó Chủ tịch và các thành viên khác của Hội đồng Hiến pháp do Quốc hội phê chuẩn.

Không có các quy định Hội đồng Hiến pháp phải báo cáo, chịu trách nhiệm hay chịu sự chất vấn của Quốc hội. Cơ chế trách nhiệm, thành phần, trật tự hình thành của cơ quan này nhằm đảm bảo hoạt động có hiệu quả hoàn toàn không được đề cập trong Hiến pháp mà để cho luật của Quốc hội quy định.

Theo Dự thảo, Hội đồng Hiến pháp chỉ có chức năng giám sát sau, nhằm đảm bảo tính hợp hiến của việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Tòa án nhân dân Tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao.

Khi phát hiện có hiện tượng vi hiến, Hội đồng Hiến pháp không có quyền ra phán quyết về tính hợp hiến, hủy bỏ hay bãi bỏ văn bản đó mà chỉ có các quyền đề nghị, kiến nghị hoặc trình cơ quan có thẩm quyền hủy bỏ.

Hội đồng Hiến pháp còn có nhiệm vụ, quyền hạn kiểm tra tính hợp hiến của điều ước quốc tế được ký kết nhân danh Nhà nước trước khi trình Quốc hội, Chủ tịch nước phê chuẩn.

Là một thiết chế mới được bổ sung và có vai trò quan trọng trong bảo vệ Hiến pháp nhưng Dự thảo đã thiết kế một cơ quan bảo vệ Hiến pháp với cơ chế bảo vệ rất yếu.

Gần như chỉ là sự bổ sung cho cơ chế hiện nay theo nghĩa thành lập một cơ quan tư vấn giúp cho Quốc hội giám sát việc tuân thủ Hiến pháp trong việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan Nhà nước ở Trung ương chứ không có chức năng giám sát việc tuân thủ Hiến pháp trong hoạt động của các cơ quan này.

Việc quy định như trong Dự thảo cũng không thật sự trả lời được câu hỏi “Ai tuýt còi Quốc hội?” trong trường hợp có nguy cơ một đạo luật vi hiến vẫn có thể được cơ quan lập pháp thông qua dù đã có khuyến nghị của cơ quan bảo hiến. Một số chức năng quan trọng như giải thích Hiến pháp, kiểm tra tính hợp hiến của các cuộc bầu cử, trưng cầu ý dân đã không được ghi nhận.

Vì vậy, đối với quy định về cơ quan này, nếu tiếp tục phương án thành lập Hội đồng Hiến pháp như trong Dự thảo thì đề nghị phương án tách riêng một chương về Hội đồng Hiến pháp, thể hiện tầm quan trọng của cơ quan này và xác định những nội dung cơ bản về địa vị pháp lý, chức năng, thẩm quyền, cơ cấu tổ chức, trật tự hình thành... cụ thể hơn. Nói cách khác là phải có thực quyền.

Hội đồng Hiến pháp phải là cơ quan bảo đảm việc tôn trọng và tuân thủ Hiến pháp trong hoạt động của các cơ quan Nhà nước, giải thích Hiến pháp, quyền kiểm tra tính hợp Hiến và quyết định về các trường hợp vi phạm liên quan đến việc tổ chức trưng cầu ý dân và bầu cử đại biểu Quốc hội.

Các quyết định của Hội đồng Hiến pháp có hiệu lực pháp lý bắt buộc và không thể bị khiếu nại. Các nội dung bị Hội đồng Hiến pháp tuyên bố trái với Hiến pháp không thể được công bố hoặc đem ra thi hành.

TRẦN NGỌC ĐỊNH