Nối dài hành trình gìn giữ di sản văn hóa

Là vùng đất cộng cư của 3 dân tộc anh em Kinh - Khmer - Hoa, đồng nghĩa Bạc Liêu được vun đắp bởi nền văn hóa phong phú, độc đáo với nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể. Thế nhưng, nhiều nét văn hóa truyền thống khó tránh khỏi nguy cơ mai một do được hình thành lâu đời và trước xu thế hội nhập các luồng văn hóa hiện đại. Chính vì thế, kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể (VHPVT) là việc làm có ý nghĩa hết sức quan trọng để kịp thời gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa dân tộc.

Thành viên Ban Kiểm kê văn hóa phi vật thể tỉnh thu thập thông tin về nghề đan đát ở huyện Phước Long.

NHIỀU LOẠI HÌNH DỄ THẤT TRUYỀN

Khi nghe thành viên Ban Kiểm kê di sản VHPVT tỉnh chia sẻ mục đích của công việc này, nhiều người dân làm nghề đan đát ở xã Vĩnh Phú Đông (huyện Phước Long) bày tỏ sự phấn khởi và ủng hộ. Song, không ít người thiếu mặn mà do có ý định muốn từ bỏ nghề này vì thu nhập mang lại quá bấp bênh, không còn đảm bảo cuộc sống.

Như ở ấp Mỹ 1 (xã Vĩnh Phú Đông), số gia đình làm nghề đan đát đã giảm trầm trọng. Còn nhớ nhiều năm trước, nghề đan đát hầu như có mặt ở mọi nhà và được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Hiện, những người còn gắn bó với nghề đã lớn tuổi, trong khi thanh niên ở ấp đa phần rủ nhau lên các thành phố lớn để mưu sinh.

Bà Trần Thị Thu Vân (ấp Mỹ 1) bày tỏ: “Nghề đan đát được gia đình tôi truyền qua 4 thế hệ. Cái nghề cho thu nhập không cao nhưng đã trở thành nét văn hóa của làng quê, gắn với miền ký ức đẹp đẽ nên được nhiều gia đình gìn giữ. Dẫu vậy, các mặt hàng thủ công từ cây trúc, cây tre giờ đây không còn được ưa chuộng. Với thu nhập ít ỏi như hiện nay thì nhiều nhà muốn bỏ nghề, làng nghề bây giờ ngày càng hiu quạnh”.

Trong các dân tộc anh em, đồng bào Khmer có bản sắc văn hóa đa dạng, là một bộ phận đặc sắc trong không gian văn hóa Bạc Liêu. Theo kế hoạch kiểm kê di sản VHPVT trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2021 - 2025, văn hóa Khmer có nhiều loại hình được điều tra như: văn học dân gian, nghệ thuật múa, sân khấu rô băm, dù kê, các lễ hội truyền thống… Trong số đó, nhiều loại hình có nguy cơ cao bị thất truyền, mai một do được bắt nguồn từ trong dân gian, không có người ghi chép và lưu trữ tư liệu, công tác đào tạo ít được quan tâm nên thiếu hụt đội ngũ kế thừa.

Nhiều loại hình nghệ thuật dân gian của đồng bào Khmer đứng trước nguy cơ mai một theo thời gian. Ảnh minh họa: H.T

CỘNG ĐỒNG TRÁCH NHIỆM BẢO VỆ DI SẢN

Trong năm 2023, Ban Kiểm kê di sản VHPVT sẽ tiến hành điều tra, nhận diện giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học của các nghề thủ công truyền thống. Đó là các nghề như: rèn, dệt vải, làm mắm, đan đát… của người Kinh; làm bánh gừng, bánh ớt, cốm dẹp, điêu khắc, vẽ trang trí trong chùa của người Khmer; làm tàu hũ, hồ ky, bánh in, bánh pía, làm nước tương… của dân tộc Hoa.

Với số lượng nghề khá nhiều và không gian tồn tại rộng lớn, công tác này được Ban Kiểm kê thực hiện từ tháng 7 - 10 năm nay. Thông qua các phương pháp như: khảo sát điền dã, phỏng vấn, ghi chép, chụp ảnh, quay phim…, Ban sẽ thu thập thông tin để tư liệu hóa từng nghề truyền thống.

Các nội dung được Ban Kiểm kê thu thập là xác định tên gọi, địa điểm di sản tồn tại, quá trình ra đời và phát triển của nghề truyền thống. Bên cạnh đó, góp nhặt tư liệu về hình thức biểu hiện, quy trình thực hành, các hiện vật, không gian văn hóa và các sản phẩm vật chất, tinh thần được tạo ra từ quá trình thực hành. Chẳng hạn, nghề làm bún gạo của người Khmer ở ấp Bà Gồng (thị trấn Ngan Dừa, huyện Hồng Dân) có hình thức biểu hiện là dùng các dụng cụ thủ công để chế biến ra sợi bún, không gian văn hóa là gia đình, khu dân cư có đông đồng bào Khmer sinh sống.

Theo ông Lê Hòa Hiệp - Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh, kiểm kê là công việc đầu tiên, làm cơ sở để xác định các biện pháp bảo vệ di sản. Sau đợt kiểm kê, các tổ kiểm kê sẽ tham mưu cho Sở VH-TT&DL chọn các loại hình đáp ứng tiêu chí để lập hồ sơ khoa học trình UBND tỉnh đề nghị Bộ VH-TT&DL đưa vào danh mục di sản VHPVT quốc gia. Thông qua việc làm này sẽ góp phần nâng cao trách nhiệm của cộng đồng trong việc nối dài hành trình bảo tồn, phát huy giá trị di sản VHPVT.

HỮU THỌ