Thanh minh có trong tiết tháng ba?

Tiết Thanh minh gắn liền với Tết Thanh minh hoặc lễ Thanh minh - một ngày lễ tết liên quan đến việc tảo mộ người đã khuất - một tập tục ở nhiều tỉnh ĐBSCL, nhất là ở Bạc Liêu (nơi có nhiều người Hoa sinh sống), bởi tập tục này là của người Hoa, sau đó lan truyền qua cộng đồng người Việt (và cả người Khmer trong tỉnh).

Năm nay, theo dân gian, “ngày chánh” của Tết Thanh minh là ngày 24/2 âm lịch. Nhiều người đi cúng Thanh minh (tảo mộ) trong “ngày chánh” này. Nhưng thật ra, đã có nhiều người cúng từ đầu tháng 2 âm lịch cho đến “ngày chánh”. Một số người chưa cúng vào những ngày nói trên, sẽ cúng vào những ngày cuối tháng 2 âm lịch năm nay (có nghĩa là trong các ngày 25, 26, 27, 28, 29 của tháng 2 - tháng thiếu).

Truyện Kiều có câu: “Thanh minh trong tiết tháng ba”. Vậy thì, liệu nhà thơ Nguyễn Du đã viết sai?

Thật ra, ngày 24/2 âm lịch vừa qua chỉ là ngày thứ nhất của tiết Thanh minh - một tiết trong 24 tiết của năm… dương lịch! Nghĩa là các tiết trong năm đều được tính theo dương lịch. Gọi tiết theo âm lịch là cách gọi theo thói quen của dân gian, nếu chỉ dùng ở góc độ văn hóa, tín ngưỡng thì không ảnh hưởng gì; nhưng nếu căn cứ vào đó để trồng trọt, đánh bắt thủy sản thì dễ dẫn đến sai biệt về thời tiết, nhất là trong vài năm trước năm nhuần và những tháng trước của tháng nhuần (trong năm nhuần).

Tiết Thanh minh năm nay, tính theo âm lịch là ngày 24/2 nhưng theo dương lịch là ngày 4/4/2013. Và đó chỉ mới là ngày bắt đầu của tiết Thanh minh. Đến ngày 19/4/2013 (nhằm ngày mùng 10 tháng 3 âm lịch năm Quý Tỵ) mới chấm dứt tiết Thanh minh. Sang ngày 20/4/2013 (nhằm ngày 11/3 năm Quý Tỵ) là ngày bắt đầu của tiết Cốc vũ (mưa rào).

Như vậy, nếu tiết Thanh minh là tiết để người ta đi tảo mộ thì việc tảo mộ sẽ được kéo dài đến tận ngày 10 tháng 3 âm lịch (19/4/2013) sắp tới. Vậy câu thơ của Nguyễn Du: “Thanh minh trong tiết tháng ba” là đúng! Nhưng trong thực tế, đó là đúng vào thời của… Nguyễn Du, còn năm nay, hầu như chưa nghe ai nói sẽ cúng Thanh minh từ ngày mùng 1 tháng 3 âm lịch trở đi đến mùng 10 tháng 3 âm lịch mà đa số người nào chưa cúng sẽ cúng trong những ngày cuối của tháng 2 âm lịch.

Thanh minh năm tới (2014) sẽ rơi vào ngày 5/4 (nhằm ngày mùng 6 tháng 3 âm lịch năm Giáp Ngọ) và kéo dài đến ngày 19/4/2014 (nhằm ngày 20/3 âm lịch). Như vậy, “Thanh minh trong tiết tháng ba” theo Nguyễn Du là hoàn toàn đúng vì tiết Thanh minh nằm lọt hoàn toàn trong tháng 3 âm lịch (không như năm nay “ló” qua tháng 2 âm lịch nên dễ sinh ra nhầm lẫn).

T.C